Twoje pożywienie powinno być lekarstwem, a Twoje lekarstwo powinno być pożywieniem – mawiał Hipokrates. Dziś dzięki licznym badaniom naukowym wiemy coraz więcej na temat żywności i jej wpływu na zdrowie. Pewna grupa produktów, określana mianem nutraceutyków, oprócz właściwości odżywczych wykazuje również cechy prozdrowotne. Co dokładnie kryje się za tym terminem i co w takim razie warto włączyć do swojej diety? Wyjaśniamy.
Nutraceutyki – co to jest?
Historia nutraceutyków sięga tak naprawdę ok. 2500 lat wstecz, gdy związek między jedzeniem a zdrowiem wykazywał już ojciec medycyny Hipokrates. Formalnie termin nutraceutyki powstał jednak całkiem niedawno, bo dopiero w 1989 roku jako połączenie słów “nutrition” (ang. odżywianie) oraz “pharmaceuticals” (ang. lek medyczny) i tym mianem określa się produkty żywnościowe, które zapewniają zarówno korzyści odżywcze, jak i lecznicze.
Nutraceutyki można podzielić na dodatkowe kategorie:
- suplementy diety – środki spożywcze w postaci płynu, kapsułek, pigułek, które zawierają składniki odżywcze pochodzące z produktów spożywczych;
- żywność funkcjonalna – pełnowartościowa żywność, która może zmniejszać ryzyko chorób przewlekłych i pozytywnie wpływa na zdrowie, oferując więcej niż tylko typowe składniki odżywcze;
- żywność medyczna – jest podawana tylko wówczas, gdy występują ku temu przesłanki medyczne i może być spożywana tylko pod kontrolą lekarza;
- farmaceutyki – składniki medyczne wyprodukowane fabrycznie i gotowe do spożycia.
Definicja nutraceutyku będzie się różnić w zależności od kraju, ponieważ każde państwo inaczej reguluje tę kwestię. Polska Akademia Nauk w swoim stanowisku z 26 kwietnia 2022 r. zwróciła uwagę, że ani w polskim, ani w unijnym prawie termin “nutraceutyk” nie występuje.
PAN zwrócił jednocześnie uwagę, że według definicji European Nutraceutical Association z 2016 roku nutraceutykami są “produkty żywnościowe, które zapewniają organizmowi udowodnione naukowo korzyści zdrowotne, w tym zapobieganie i leczenie chorób”.
Jak działają nutraceutyki?
Składniki odżywcze to nic innego jak pierwiastki chemiczne, z których składa się żywność. Kiedy białka, tłuszcze czy węglowodany dostarczają energię, to witaminy, woda, minerały i elektrolity przyczyniają się do lepszego metabolizmu, czyli prawidłowego przebiegu ogółu przemian biochemicznych zachodzących w organizmie.
Jeśli składniki odżywcze, które dostarczasz wraz ze swoją dietą, są wystarczające, to organizm funkcjonuje prawidłowo. Jeśli tak się nie dzieje, może on potrzebować więcej czasu na regenerację. Wówczas pomocne mogą okazać się nutraceutyki, które dostarczają dodatkowych składników odżywczych i przyczyniają się do lepszej reakcji metabolicznej.
Nutraceutyki wspierają profilaktykę i leczenie chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy, otyłości, a nawet raka. Poza tym:
- poprawiają kondycję oczu,
- wzmacniają odporność,
- wpływają korzystnie na płodność kobiet i mężczyzn,
- niwelują stany zapalne,
- poprawiają samopoczucie i komfort psychiczny.
W przeciwieństwie do farmaceutyków nutraceutyki są znacznie bardziej bezpieczne dla zdrowia, choć wąska grupa z nich może wywołać skutki uboczne, szczególnie gdy dochodzi do interakcji z innymi nutraceutykami lub lekami farmaceutycznymi. W związku z tym przyjmowanie tego rodzaju specyfików tak jak każdego innego suplementu wymaga najlepiej konsultacji z lekarzem.
Nutraceutyki – przykłady
W poniższej tabeli zebraliśmy przykłady nutraceutyków, których implementację warto rozważyć w swojej diecie, chociażby włączając najpierw określone produkty do swojej diety.
| Składnik | Gdzie szukać? | Wpływ na zdrowie |
| luteina | zielone warzywa | obniża ryzyko zwyrodnienia plamki żółtej |
| likopen | pomidory | działa antyoksydacyjnie |
| alfa-karoten i β-karoten | marchew, cytrusy, dynia | działają antyoksydacyjne |
| β-glukan | otręby owsiane | obniża poziom cholesterolu i cukru we krwi |
| polifenole (m.in. antocyjany, katechiny i flawonony) | owoce, herbata, cytrusy | zwalczają wolne rodniki i obniża ryzyko nowotworów |
| lignany | siemię lniane, ryż, żyto | zapobiegają nowotworom |
| kwas elagowy | winogrona, truskawki, maliny, orzechy włoskie | działa przeciwnowotworowo |
| sterole i stanole | oleje | obniżają poziom cholesterolu we krwi |
Nutraceutyki na jelita
W łagodzeniu dolegliwości jelitowych i we wzroście dobrych bakterii może Ci pomóc wiele nutraceutyków. Wystarczy wymienić chociażby flawonoidy, aloes, resweratrol czy kwasy omega-3 i omega-6, które pełnią ważną funkcję we wzmacnianiu naturalnych mechanizmów obronnych jelit.
Natomiast badania naukowców z Bułgarii wykazały, że na zespół jelita drażliwego szczególnie korzystne działanie może mieć połączenie 3 nutraceutyków, tj. Lactobacillus, colostrum oraz arabinogalaktana z modrzewia. Taki probiotyk miał skutecznie wygaszać nieprawidłowe reakcje immunologiczne.
Nutraceutyki na cholesterol
Osoby, które nie są w stanie obniżyć cholesterolu wyłącznie za pomocą diety, mogą w konsultacji z lekarzem uzupełnić swoją terapię nutraceutykami. W tym przypadku szczególnie polecanymi substancjami są: monakolina K pozyskiwana z czerwonego ryżu, polifenole z bergamoty, berberyna, kurkumina czy sterole i stanole.
Gdzie można kupić nutraceutyki?
Wiele specjalistycznych nutraceutyków znajdziesz w aptece. Choć na polskim rynku nie są one jeszcze aż tak popularnymi specyfikami jak na przykład w Stanach Zjednoczonych, gdzie dwóch na trzech Amerykanów przyjmuje codziennie przynajmniej jeden nutraceutyk.
W związku z tym sama nomenklatura wciąż pozostaje niejednoznaczna, bo wiele specyfików, które de facto powinno być określane jako nutraceutyki, w opisach produktów staje się co najwyżej suplementami diety.
Dlatego należy uważnie czytać etykiety i nie lekceważyć działania preparatów, które informują o wysokiej zawartości danego składnika.
Nowe podejście w leczeniu – podsumowanie
Nutraceutyki nad Wisłą to stosunkowo świeży temat, a wiedza o nich wciąż jest niewielka. Tymczasem warto przyjrzeć się uważnie ich działaniu, bo oprócz wartości odżywczych mogą także wzbogacić konwencjonalne metody leczenia.